Jeruzalem is volgens Lucas en Handelingen van blijvende betekenis voor het christelijk geloof vanwege haar unieke rol in Gods verlossingswerk, zowel in het verleden als de toekomst.
Wat betekent Jeruzalem voor u? Hoe zouden wij moeten aankijken tegen deze stad die al zoveel eeuwen de gemoederen bezighoudt en vandaag de dag tot op het bot verdeeld lijkt? Als we dit aan Lucas – de schrijver van het evangelie naar Lucas en Handelingen van de apostelen – zouden kunnen vragen, dan zou zijn antwoord waarschijnlijk zijn: ‘Jeruzalem is voor mij niet alleen de stad waar alles begon. Jeruzalem blijft van cruciale betekenis in de beweging van het evangelie de wereld in. Blijkbaar heeft die stad een unieke plaats in Gods heilsplan. Daarom heb ik ook hoop voor Jeruzalem.’ Dat is wat ik concludeer uit mijn onderzoek naar de theologische betekenis van Jeruzalem in Lucas en Handelingen, waarmee ik in september 2019 afstudeerde aan de TUA.
Verschillende visies
Als je Lucas en Handelingen doorleest, dan valt op hoe de stad Jeruzalem hierin nadrukkelijk een plaats heeft. Over de betekenis hiervan lopen de meningen uiteen. Zo is de Amerikaanse theoloog Peter Walker van mening dat Jeruzalem haar bestemming verloren heeft vanwege de afwijzing van Jezus en het evangelie. De Joodse Messiasbelijdende theoloog Mark Kinzer daarentegen is van mening dat de stad van blijvende betekenis is als scharnierpunt van Gods daden in de geschiedenis. Jeruzalem is onlosmakelijk verbonden met de gekruisigde en opgestane Messias. En daarmee met de geschiedenis en toekomst van het Joodse volk.
Tegen de achtergrond van deze twee uiteenlopende visies heb ik gezocht naar de theologische betekenis van Jeruzalem in Lucas en Handelingen. Met mijn onderzoek wil ik graag een aanzet geven tot een antwoord op de vraag naar de betekenis van Jeruzalem voor het christelijk geloof en een bijdrage leveren aan de bezinning op een christelijke houding richting Jeruzalem en het Joodse volk.
Jeruzalem in Lucas
In Lucas vinden veel gebeurtenissen in, rondom of op weg naar Jeruzalem plaats. Lucas toont allereerst de verwachtingen met betrekking tot de allesomvattende verlossing van Israël door de komst van Jezus als de grote nakomeling van David, waarbij de verlossing van Israël en Jeruzalem met elkaar verweven zijn (Luc. 1-2). Deze hoop is gebaseerd op Gods beloften aan Israël bij monde van de profeten en op zijn eerdere ingrijpen ten gunste van Israël en is daarmee gefundeerde hoop.
De weg waarin Gods beloofde verlossing komt, is wel een ongedachte. Jezus wordt eerst als de door God gezondene verworpen (Luc. 13: 31-35; 19: 28-44). Dat heeft tot gevolg dat Jeruzalem verwoest zal worden (Luc. 19: 28-44; 21: 20-24). Dat gaat echter niet buiten God om en dwars door het lijden van Jezus heen werkt Hij toe naar verlossing (Luc. 24: 26, 44-46). Zoals Jezus door lijden tot heerlijkheid gaat, zo zal Jeruzalem na een weg van lijden en oordeel voor het verwerpen van Jezus door God opgezocht en verlost worden. Na de tijd van lijden wacht een heerlijke toekomst. Die breekt aan op moment dat Jezus in Jeruzalem verwelkomd zal worden als de Koning die komt in de Naam van de Heer (Luc. 13: 35; 21: 27-28).
Het slot van Lucas laat zien dat het verhaal niet eindigt met de opstanding van Jezus, maar dat er een nieuw begin komt. Na de beweging naar Jeruzalem toe zal de stad nu als centrum dienen voor de wereldwijde verkondiging (Luc. 24: 47-49). De verwachte verlossing van Israël en Jeruzalem is aan het slot van het boek nog geen volkomen werkelijkheid geworden. Omdat deze hoop gebaseerd is op Gods beloften, kan dit alleen betekenen dat de volledige vervulling daarvan nog open staat en de totale verlossing nog wacht. Daarmee sluit Lucas verwachtingsvol af zoals het begon.
Jeruzalem in Handelingen
Handelingen toont Jeruzalem als de eerste plaats met een christelijke gemeenschap en het centrum van de wereldwijde missie. In navolging van Jezus’ opdracht aan zijn discipelen wordt het evangelie eerst in Jeruzalem verkondigd en vervolgens vanuit de stad via Judea en Samaria tot aan het uiteinde van de aarde (Hand. 1: 8). Die beweging komt op gang nadat er in Jeruzalem rondom de apostelen een groeiende christelijke gemeenschap is ontstaan (Hand. 8: 1-40). In de verspreiding van het evangelie vanuit Jeruzalem raakt de stad niet uit beeld, maar is er een beweging zichtbaar vanuit en naar de stad (Hand. 9: 1-23: 22). Elke volgende stap in deze beweging wordt telkens weer gerapporteerd in Jeruzalem. Daar wordt Gods werk onder de volken herkend en erkend (Hand. 11: 1-18; 15: 1-18). Die terugkoppeling is blijkbaar van grote betekenis voor alle apostelen, inclusief Paulus als de apostel voor de heidenen. Ook als Antiochië een belangrijke rol krijgt in de missie onder de volken, blijft er een beweging vanuit en naar Jeruzalem zichtbaar zodat duidelijk wordt dat dit werk niet losstaat van de apostolische gemeenschap in de stad.
Jeruzalem blijft in Handelingen van betekenis, ook al eindigt het boek in Rome. In het boek gaat meer aandacht uit naar Jeruzalem dan naar Rome (Rome wordt in Handelingen vijf keer bij name genoemd tegenover Jeruzalem 37 keer. Van de 28 hoofdstukken in Handelingen spelen zich er acht af in Jeruzalem tegenover één in Rome). Handelingen van de apostelen laat geen beweging weg van Jeruzalem zien, maar een beweging waarin zij het centrum is. Jeruzalem is het middelpunt van de aarde, Rome behoort tot het uiteinde daarvan.
Handelingen begint net als Lucas met hoop op herstel van Israël (Hand. 1: 6). Dat breekt aan op het moment dat Jezus terugkomt en zal heil voor Israël, Jeruzalem en de volken betekenen (Hand. 3:19-21). Een begin en waarborg daarvan wordt niet alleen zichtbaar in de opstanding van Jezus en de komst van de Heilige Geest, maar ook in het ontstaan van een christelijke gemeenschap zowel in Jeruzalem als daarbuiten en de bekering van niet-Joden tot de God van Israël. Jezus’ opstanding en hemelvaart laten zien dat Hij de door God beloofde nakomeling van David is, die voor eeuwig op zijn troon zal regeren (Hand. 13:14-37).
Handelingen toont het begin van het herstel en de verlossing van Israël en Jeruzalem, maar die zijn aan het einde van het boek nog geen volkomen werkelijkheid geworden. Het herstel is er reeds en tegelijkertijd nog niet. Handelingen eindigt daarom open en verwachtingsvol; de volkomen vervulling van Gods beloften staat nog open.
Hoopvol
Zou Jeruzalem voor ons van betekenis moeten zijn? Lucas beantwoordt deze vraag in zijn twee boeken bevestigend: niet alleen vanwege het verleden, maar ook vanwege de toekomst. Tegen de achtergrond van Israëls Schriften toont hij ons de unieke plaats en rol van Jeruzalem in de vervulling van Gods beloofde verlossing van Israël, waarin gelovigen uit de volken delen. Zij is een stad als geen andere. Jeruzalem is de plaats waar Jezus stierf, opstond uit de dood en ten hemel voer. Jeruzalem is de stad van waaruit het evangelie tot iedere christen gekomen is. Jeruzalem is de stad waarnaar Jezus op de jongste dag zal terugkeren en daar vreugdevol verwelkomd zal worden als de Koning die komt in de Naam van de Heer om voor eeuwig te regeren op de troon van David. Lucas roept ons daarmee op tot een hoopvolle houding richting Jeruzalem en het Joodse volk.
Arjan Droger (CGK Rotterdam-Kralingen) studeerde september 2019 af aan de TUA met de scriptie ‘Jeruzalem, Jeruzalem. Een exegetisch onderzoek naar de theologische betekenis van de heilige stad in het evangelie naar Lucas en Handelingen van de apostelen’, onder begeleiding van dr. M.C. Mulder.
