Altijd weer ontroerend, in de dienst op oudejaarsavond: het gedenken van de overleden zusters en broeders. In de gemeenten die ik diende, gebeurt dat inderdaad op de oudejaarsavond. In andere gemeenten – steeds meer, heb ik de indruk – op Eeuwigheidszondag. Voor beide valt iets te zeggen. De eeuwigheidszondag heeft de oudste papieren: de rooms-katholieke en lutherse traditie. Sinds de negende eeuw worden op de zondag voor 2 november, Allerzielen, missen opgedragen voor de gestorvenen. Dit in de hoop hun verblijf in het vagevuur te bekorten.
Na de oorlogen tegen Napoleon, die veel slachtoffers vroegen, gelastte de Pruisisch-lutherse koning Friedrich Wilhelm III een ‘Totensonntag’ op de laatste zondag voor advent. De hoop op de opstanding ten leven bij Christus’ wederkomst mag dan het perspectief zijn. Via de liturgische beweging leidde dat tot een Eeuwigheidszondag in de Nederlandse Hervormde Kerk. In de calvinistische traditie, met name in de kerken van de Afscheiding, wordt de oudejaarsavond het moment om de namen van de gestorvenen in herinnering te roepen.
‘Geslachten gaan, geslachten zullen komen: wij zijn in Gods ontferming opgenomen’
Naast het oecumenisch aspect kunnen praktisch-pastorale overwegingen gelden om de ‘hervormde’ lijn te volgen: eind november kunnen nabestaanden de dienst beter meemaken dan op oudejaarsavond. Die avond is trouwens al zo beladen … Voor mijzelf geeft het volgende de doorslag. Net als onze geboortedag heeft onze sterfdag meer te maken met de gewone (overigens ook christelijke) kalender, dan met de kerkelijke. Op de kerkelijke feestdagen, inclusief de zondag, staat niet de geschiedenis van ons natuurlijke leven centraal, maar die van Gods heil. Op die manier bezien, past het goed het einde van ons natuurlijke leven te gedenken op een doordeweekse avond. Zoals we ook bij het onderhoud van ons natuurlijke leven stilstaan op een doordeweekse bid- en dankdag.
De laatste avond van een kalenderjaar is dan een geschikte gelegenheid, zeker als ook de namen van de nieuwgeborenen worden genoemd. Hoe dan ook, laat dit ons mogen troosten: ‘Geslachten gaan, geslachten zullen komen: wij zijn in Gods ontferming opgenomen’ (Psalm 90:1, Liedboek).
