jaargang 130, nr. 26, 24 december 2021
Het blijft een historische gebeurtenis die te bijzonder is om zomaar geloofd te worden: tijdens de kerstdagen van 1914 wordt in het niemandsland tussen de loopgraven van Britse en Duitse legers de strijd gestaakt en samen het kerstfeest gevierd.
Om te voorkomen dat gedacht wordt dat ik mij baseer op een fantasieverhaal, dat in de loop van de jaren mooier en mooier is geworden, verwijs ik naar de website www.verdun1916.eu. Deze schrijft er het volgende over: “Langzamerhand hield het schieten op en klommen de mannen half uit de loopgraven. Er werden over en weer kerstwensen geschreeuwd. De echte ontmoetingen begonnen later op de avond toen de meest stoutmoedige soldaten van beide zijden over Niemandsland liepen naar de vijandige linie. Langzamerhand kropen steeds meer soldaten uit de loopgraven en namen een kijkje bij de ‘overburen’. Het gerucht spreidde over de hele frontlinie in België en Noord-Frankrijk en toen het ochtend werd en de zon door de mist brak stonden vele soldaten en officieren van beide zijden in Niemandsland met elkaar te praten of te drinken. Hier en daar werd ook samen gegeten en gezongen.”
Abrupt verbroken wonder
Het bijzondere van dit verhaal is voor mij niet het feit dat het gebeurde. Ik zie daar eerder de onweerstaanbare kracht van het Evangelie in, waardoor mensen veranderd worden en zelfs oorlogen abrupt af kunnen lopen. Het shockerende van deze gebeurtenis is voor mij dat de soldaten, nadat de kerstdagen voorbij waren, weer terug naar hun loopgraven zijn gegaan, hun oorlogstuig weer schietklaar hebben gemaakt en daarna ‘de broeders in het geloof’ hebben bekogeld alsof ze nooit samen kerstfeest gevierd hadden. Wat is er tussentijds met hen gebeurd? Heeft de legerleiding hard ingegrepen en zijn ze onder zware druk gezet om de strijd te hervatten, met op de achtergrond de loodzware dreiging van een militaire afstraffing door een uit kameraden samengesteld vuurpeloton?
Een eerste droom
Wat dromend over deze gebeurtenis vraag ik mij af hoe anders de wereldgeschiedenis eruitgezien zou hebben als de Duitse en Engelse soldaten na dit kersfeest massaal hadden geweigerd nog langer mee te vechten in een zinloze oorlog. Geen Eerste Wereldoorlog die voor de Fransen altijd bekend zal blijven staan als ‘La Grande Guerre’, geen vernederd Duitsland, geen voedingsbodem voor Adolf Hitler om het Derde Rijk te vestigen, geen Tweede Wereldoorlog, geen Holocaust waarin zes miljoen Joden worden vermoord, geen atoombommen op Hiroshima, geen…
107 jaar later
Het is geen 1914 meer en mijn droom is niet uitgekomen; het is 2021. In onze samenleving woedt dan wel geen oorlog, maar het stormt er wel. Professor Sjoerd Beugelsdijk karakteriseert deze in zijn onlangs verschenen boek De verdeelde Nederlanden zelfs als een ‘perfecte storm’. Vanuit zijn onderzoek neemt hij waar dat de polarisatie in Nederland sterk toeneemt en standpunten harder en harder worden. Hij neemt ook waar dat het niet meer over de klassieke tegenstellingen gaat tussen links en rechts, maar om nieuwe tegenstellingen tussen aanhangers van universele óf traditionele normen en waarden, om burgers die voor globalisering zijn óf voor het Nederlandse belang opkomen en om mensen die voor een open óf een gesloten samenleving zijn. Een aantal ontwikkelingen vallen samen en daardoor ontstaat dus een ‘perfecte storm’.
Een gepolariseerde samenleving
Je moet wel wereldvreemd zijn om deze patronen in de samenleving van 2021 niet te herkennen. De discussie over de knechten van Sinterklaas is volledig vastgelopen. Voor- en tegenstanders van vaccinatie kunnen geen zinvol gesprek meer met elkaar voeren. Gesprekken over het vluchtelingenbeleid zitten muurvast. Je bent fel voor de Europese Unie óf een krachtig aanhanger van een Nexit in 2022. Je schijnt zelfs als Nederlander tegenwoordig te moeten kiezen of je voor Biden óf voor Trump bent. Je gelooft in complotten óf bestrijdt deze. Ook de debatten in de Tweede Kamer worden harder en harder. Er wordt meer dan voorheen op de man gespeeld. Af en toe wordt er zelfs gedreigd dat er ‘tribunalen’ zullen komen.
Polarisatie in de kerk
Ik had graag genoteerd dat voor iedere Nederlander die deze polarisatie in de samenleving beu is, de kerk een veilige haven is. Maar ook daar denk ik te zien dat de polarisatie toeneemt, de standpunten verharden en de thema’s verschuiven. Waar het vroeger over de twee- of drieverbondenleer en de veronderstelde wedergeboorte ging, lijkt het tegenwoordig te gaan over schepping of evolutie, homoseksualiteit en vrouw en ambt. Ja, de thema’s in de kerk zijn van een andere orde dan een discussie over Zwarte Piet, maar de wijze waarop in de kerken over en weer over andersdenkenden gesproken en geschreven wordt, lijkt verdrietig veel op hoe het er buiten de kerk aan toegaat.
Een tweede droom
Dat mijn eerste droom niet is uitgekomen heb ik ‘geaccepteerd’. Maar dat hoeft niet te betekenen dat mijn tweede droom ook niet zal uitkomen. Daarin zie ik een grote en bonte stoet van mensen die met het kerstfeest van vrede horen spreken, over vrede horen preken en met volle overtuiging over vrede op aarde zingen. Een vrede die de apostel Paulus zo bijzonder vindt dat hij daarvan opschrijft dat deze je verstand te boven gaat. En laten we eerlijk zijn: het is toch niet te bevatten dat God Zijn vrede aanbiedt aan mensen die er zelf voor gekozen hebben om zonder Hem te leven? Als jaren later het ‘kleine tere kindje’ uit Bethlehem – door de profeet Jesaja als Vredevorst aangekondigd – groot is geworden en aan Zijn volgelingen de kenmerken van Zijn rijk uitlegt spreekt Hij onder andere de vredestichters zalig: want zij zullen Gods kinderen genoemd worden! Is het dan te naïef om verder te dromen dat iedereen die oprecht in de kribbe heeft gekeken niet meer onveranderd, onbekeerd, naar zijn spreekwoordelijke loopgraaf terug kan? Niet buiten, maar zeker ook niet binnen de kerk? En is het echt een utopie om te hopen dat iedere gelovige een vredestichter wordt en daardoor de ‘perfecte storm’ in de Nederlandse samenleving en in de kerk weer gaat liggen?
