De recente presentatie van de resultaten van het PISA-onderzoek heeft voor opschudding gezorgd in Nederland. Het onderzoek toont aan dat de leesvaardigheid onder jongeren tussen 2018 en 2022 verslechterd is. De uitkomsten van dit onderzoek moeten ook de kerken te denken geven over de religieuze alfabetisering in de kerk.
De toren van leesvaardigheid staat scheef, aldus PISA. PISA (Programme for International Student Assessment) is een trendonderzoek waarbij onderzoekers elke drie of vier jaar de vaardigheden van 15-jarigen meten. Om goed te kunnen functioneren op school en in de maatschappij moeten jongeren volgens PISA niveau twee hebben. Het recente trendonderzoek 2018-22 laat zien dat een derde van de Nederlandse 15-jarigen niveau twee niet haalt, tegenover een kwart in 2018. Deze jongeren lopen het risico laaggeletterd het onderwijs te verlaten.
De resultaten hebben geleid tot commotie. Betrokkenen roepen ministers op een deltaplan voor onderwijs en leesvaardigheid op te stellen en uit te voeren. De meeste voorstellen komen neer op de verhoging van docentensalarissen, het werven van nieuw personeel, het terugdringen van bureaucratie en het inruimen van tijd voor het daadwerkelijk lezen van een boek.
PISA en de kerk
Het PISA-onderzoek raakt de samenleving in de breedste zin van het woord, dus ook de kerk. Ik vind de luwte over de kerkelijke consequenties van het PISA-onderzoek onrustwekkend. Als het PISA-onderzoek al toont dat een derde van de jongeren tegenwoordig moeite heeft met het lezen van een bijsluiter of langere tekst, hoe zal de situatie dan zijn in onze kerken? Tijdens catechisatie heb ik (en vele collega’s in andere gemeenten ook) weleens gevraagd hoe het is gesteld met het Bijbellezen onder jongeren. De resultaten zijn zorgwekkend: jongeren hebben moeite zich te concentreren op Bijbelteksten en langere en ingewikkelde stukken tekst worden als moeilijk behapbaar ervaren.
Mijn vermoeden is dat deze beweging van afnemende geletterdheid niet alleen bij jongeren te vinden is, maar ook in andere leeftijdscategorieën. Een onderzoek van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) uit 2022 wees aan dat er in gezinnen minder samen Bijbel werd gelezen na de coronapandemie en dat de helft van de christenen nooit de Bijbel leest. De tijdsdruk is niet alleen het probleem, maar ook de vaardigheid ontbreekt om gecompliceerde zinnen en grotere tekstblokken goed te vatten.
De Bijbel is van uitermate groot belang voor de kerken. Het christendom is soms gekarakteriseerd als een boekreligie, mensen van de Bijbel. Deze karakterisering is niet helemaal terecht: het centrum van het christelijk geloof is het vleesgeworden Woord Jezus Christus en niet het geschreven Woord. Tegelijk is het wel zo dat we met Calvijn meezeggen dat Christus door het gewaad van het Woord tot ons komt. De Bijbel is dus van groot belang, als schriftelijke openbaring van God en Zijn zaligmakend onderwijs (2 Tim. 3: 15).
‘Jongeren hebben moeite zich te concentreren op Bijbelteksten’
De afnemende geletterdheid in onze samenleving raakt dus de kerken in het hart. Als kerkleden hun Bijbel niet meer (goed) kunnen lezen, vindt op deze manier geen dialoog plaats tussen God en de lezer. De Geest heeft dat Woord al eeuwen gebruikt om mensen te veranderen, maar menselijke onbekwaamheid werpt nu een drempel op. Een deel van de gemeente wordt gewoon afgesloten van Gods schriftelijke openbaring. Dat zou de kerken aan het hart moeten gaan.
De betekenis van Pinksteren
Nu ben ik de eerste die toegeeft dat de Heere zo machtig is om op andere wijzen mensen te bekeren en te vormen. De Geest kan alle tegenstand van Zijn werk overkomen. We moeten ook niet te klein denken van Hem.
De Pinkstergeschiedenis biedt daarbij hoop en verwachting. Met Pinksteren stond de kerk voor een vanuit zichzelf onoverkomelijk probleem, namelijk het bereiken van de volkeren met het Evangelie. De toren van Babel en de daaropvolgende spraakverwarring bemoeilijkte menselijkerwijs de voortgang van het Woord van de gekruisigde en opgestane Christus. Het uitstorten van de Geest haalde als het ware de toren van spraakverwarring neer. De essentie van de Pinkstergeschiedenis is gevat in die ene zin: ‘wij horen hen in onze taal over de grote werken van God spreken’ (Hand. 2: 11).
‘Een individuele gelovige kan zich ten doel stellen schermtijd te verminderen en bladzijdetijd vermeerderen’
De Pinkstergeschiedenis bevat twee aspecten die van belang zijn voor het punt van alfabetisering in de kerk. Allereerst dat de Geest nieuwe wegen kan vinden om Gods doel te bereiken. Het Bijbelboek Handelingen staat vol met geschiedenissen waarin de Geest door onmogelijke barricades en tegenstand heen breekt. Waarom zou de crisis van de leesvaardigheid een brug te ver voor de Heere zijn? Ik zie ook zeker al lichtpunten aan de horizon. Het onderzoek van het NBG uit 2022 wees uit dat na de coronapandemie vooral jongeren de Bijbel intensiever zijn gaan lezen. Daarnaast is het fenomeen #booktok veelbelovend: jongeren die via de app TikTok leestips doorgeven aan hun volgers. Jongeren worden dus via sociale media gestimuleerd aan hun leesvaardigheid te werken. Waarom zouden deze twee trends niet geleide ontwikkelingen zijn?
De Pinkstergeschiedenis toont echter ook dat de Geest mensen voor het baanbrekende werk van het Evangelie wil gebruiken. Net als in de wedergeboorte werkt de Geest niet in de wereld met ons als ‘stokken en blokken’ (Dordtse Leerregels III/IV, paragraaf 16). Net als de reformatoren mogen kerken gebruikmaken van inzichten en technieken die er reeds zijn in de samenleving. Daarom zullen kerkelijk betrokkenen ook de discussie rondom een deltaplan leesvaardigheid goed in de gaten moeten houden en kijken of algemene oplossingsrichtingen ook in de kerk toepasbaar zijn.
Daarnaast mogen we putten uit reeds bestaande arbeid op dit gebied. Er is genoeg materiaal beschikbaar rondom Bijbellezen. De jeugdwerkorganisaties binnen ons kerkverband zullen met alle liefde ondersteuning willen bieden. Daarnaast wil ik wat gedachten noemen. Investeer als kerken in een leerlijn Bijbellezen van jong tot oud. Waarom organiseren kerken niet aan het begin van de werkdag een bezinningsmoment waarin de Bijbel gelezen wordt? Bouw een rustmoment in na de Schriftlezing waarbij kerkgangers de woorden van de Schrift na kunnen lezen en op zich laten inwerken. Laat in ieder geval zien dat de kerk geeft om de religieuze alfabetisering van de gemeente.
Het begin van het nieuwe jaar is altijd het moment van de goede voornemens. De urgentie van de scheve toren van PISA geeft genoeg stof om als kerken het voornemen te hebben dit jaar te investeren in de religieuze alfabetisering van gelovigen. Een individuele gelovige kan zich ten doel stellen schermtijd te verminderen en bladzijdetijd vermeerderen. Het Woord geeft zelf het doel al aan: ‘de lovenswaardige daden van de Heere vertellen, Zijn kracht en Zijn wonderen, die Hij gedaan heeft’ (Ps. 78: 4).
