Het eenzaamheidsvirus grijpt om zich heen, zo meldden verschillende media in coronatijd. En zoals het coronavirus geen halt houdt bij de kerkdeur, zo geldt dat ook van dit ‘virus’. De Bijbel vertelt ons ook over eenzaamheid. Het gaat in de Schrift over God, maar we lezen daarin ook over mensen en hun worstelingen.
Er is vandaag de dag veel eenzaamheid onder jong en oud. Onze tijd kenmerkt zich namelijk in toenemende mate door individualisme. Tot aan de jaren vijftig stond de gemeenschap centraal: het gezin, de familie, de kerk, het dorp, de wijk, enz. Vanaf de jaren zestig kwam het individu steeds meer centraal te staan. Ik omring mij met mensen die ik nodig heb om mijzelf te kunnen ontwikkelen. Voldoen deze mensen niet (meer) aan mijn doelstellingen, dan kies ik voor een ander sociaal netwerk. Omgekeerd: als ik niet meer aan de eis van mijn omgeving voldoe, lig ik eruit.
Verder ontwikkelt het rijk van de duisternis zich in hoog tempo. De mens der zonde openbaart zich steeds bruter. In dit rijk is het ieder voor zich. ‘Ik bepaal zelf wel wat ik wil.’ Langzaam maar zeker richt de samenleving zich steeds meer hierop in. Dit klimaat ademen wij dagelijks in en uit. In deze beleving past niet meer een naaste, die ik even liefheb als mezelf. Laat staan een kwetsbaar iemand, die op mij aangewezen is. (In de methode voor vervolgcatechese In Zijn spoor deel 2 van Vast en Zeker staat een les over eenzaamheid. Enkele bovenstaande opmerkingen komen uit deze les.)
Zonde en eenzaamheid
Ooit is het begonnen dat een mens op aarde het gevoel kreeg van eenzaamheid. Toen de Heere God de mens schiep, was deze niet eenzaam. Al was er voor Adam in eerste instantie geen hulp als iemand tegenover hem, toch wist Adam zich verbonden met zijn Schepper. Eenzaamheid is juist de ervaring van gebrek aan verbondenheid.
Toen de Heere een vrouw aan Adam gaf, reageerde deze verrukt en dankbaar. Man en vrouw schiep God de mens, naar Zijn beeld. Daarmee kun je stellen dat de mens in gemeenschap geschapen is. In gemeenschap, in verbondenheid, met God en met elkaar. Het is niet goed dat de mens alleen is. Hij heeft mensen nodig om zich heen, verbinding.
Toen Adam en Eva zondigden, werd de verbondenheid met God en met elkaar verbroken. De eenzaamheid deed zijn intrede in Gods schepping.
Eenzaamheid is dus het gevolg van de zonde(n). De Bijbel maakt duidelijk dat veel zonden het gevoel van eenzaamheid kunnen bewerken. Nadat Thamar verkracht is door haar halfbroer Amnon, maant Absalom haar tot zwijgen en woont ze eenzaam in diens huis (2 Sam. 13: 20). Haar levensgeluk was verstoord. Het Hebreeuwse woord dat in dit geval gebruikt wordt heeft te maken met verwoesting en verlatenheid. Zowel het misbruik als de opdracht om erover te zwijgen, zorgden voor eenzaamheid. Hoeveel eenzaamheid zal er vandaag de dag zijn door vergelijkbare gevallen?
Dat zonde die voor eenzaamheid zorgt, zie je ook als Israël vanwege de zonde in ballingschap gevoerd wordt. In Jesaja 49: 14 staat: ‘Sion zegt echter: De HEERE heeft mij verlaten, en de HEERE heeft mij vergeten.’ Zo heeft het volk het ervaren. Zou een weg uit veel vormen van eenzaamheid niet bekering en het belijden van de zonde zijn?
Eenzaamheid in het gezin
Eenzaamheid komt in veel gezinnen voor. Hoeveel eenzaamheid zal er niet geweest zijn in het gezin van Elkana? Het lijkt alsof Peninna er als vrouw alleen was om kinderen te krijgen en het is Hanna die bevoordeeld en geliefd wordt. Hanna mist de kinderzegen en lijkt daarin maar nauwelijks door haar man begrepen te worden. Bovendien wordt ze ook getreiterd door Peninna. Op welke manier zou zij verbondenheid ervaren hebben? Als Elkana aan Hanna vraagt waarom ze huilt en niet eet, zegt hij: Ben ik u niet meer waard dan tien zonen? De opmerking verergert haar verdriet. Degene die het dichtste bij haar staat, begrijpt haar niet. Er is eenzaamheid in het gezin, omdat men elkaar niet aanvoelt en de één niet in staat is om zo lief te hebben als de ander nodig heeft. Ontroerend is het om te lezen hoe Hanna reageert: ze stort haar ziel uit voor het aangezicht van de HEERE (1 Sam. 1: 15). De weg naar boven is altijd open.
Eenzaamheid door ziekte
Ziekte en handicaps kunnen ook voor eenzaamheid zorgen. De Bijbel laat dat duidelijk zien. Melaatse mensen moesten in afzondering leven, buiten het legerkamp en buiten de stad! Een voorbeeld van zo’n melaatse was Job. In hoofdstuk 19: 13-22 verwoordt hij treffend dat zijn ziekte zorgt voor eenzaamheid. Wie hem kennen, zijn geheel van hem vervreemd; zijn bekenden vergeten hem; zijn adem is vreemd voor zijn vrouw. Overigens zal de opmerking van zijn vrouw in hoofdstuk 2: 9 en de redevoeringen van zijn vrienden ook voor vervreemding en eenzaamheid gezorgd hebben. Hoe zeer kunnen woorden niet doen?
Een van de meest duidelijke voorbeelden van eenzaamheid zien we bij de verlamde man in Bethesda. Na achtendertig jaar van ziek zijn concludeert hij dat hij geen mens heeft om hem in het badwater te werpen (Joh. 5: 7).
Ook vandaag de dag zorgen ziekte en lichamelijke beperkingen voor eenzaamheid, zeker wanneer er aan de buitenkant niets van ziekte of zorg te zien is. Of wanneer geliefden van ons te maken hebben met ziekte en zorg en wanneer de gebreken van de ouderdom ontstaan (Prediker 12). David bidt heel treffend in Psalm 71: ‘Verwerp mij niet ten tijde van de ouderdom; verlaat mij niet nu mijn kracht vergaat’ (vers 9).
Eenzaamheid door psychische problemen
Veel eenzaamheid is er in deze wereld door psychische problemen. We moeten oppassen om de geschiedenis uit 1 Koningen 19 psychologisch in te kleuren, toch zijn er uit dit gedeelte diverse lessen te trekken. (Zie hiervoor o.a. ds. A. Elshout, Nogmaals een helpende hand en dr. Martyn Lloyd Jones, Oorzaken en genezing van geestelijke depressiviteit.) Wat een geloofsdaden had Elia verricht op de Karmel. Kort daarna lijkt hij in te storten. Hij laat zijn knecht achter en trekt alleen verder de woestijn in. Daar bidt hij om te mogen sterven. Hij voelt zich alleen, en weet zich achternagezeten door Izebel (1 Kon. 19: 2 en 10). Zijn vlucht en verlangen om te sterven biedt hem geen enkele oplossing. De Heere richt hem op. Treffend is het om te lezen dat een engel hem aanraakte. Die was ongetwijfeld onafscheidelijk van deze eenzame profeet gebleven. Verder heeft ook de slaap, alsook het eten en het verder trekken hem ongetwijfeld goed gedaan. Bovenal het Woord van God, Die hem verscheen. Daarbij wees de Heere hem op mensen, met wie hij geestelijk verbonden was: 7000 die niet voor Baäl bogen. Bovendien bracht Hij Elia bij Elisa. Het missen van mensen met wie je je geestelijk verbonden weet, kan pijnlijk zijn. Hoe rijk als God hen op je pad brengt.
Psalmen
Veel Psalmen zijn in eenzaamheid en in de woestijn geboren. Ondanks diepe en bedroefde tonen (vgl. Ps. 88), blijkt in deze liederen dat eenzaamheid ook heilzaam kan zijn. De Heere kan Zijn kinderen in eenzaamheid leiden om hun uit liefde te leren wie zij zelf zijn en Wie Hij is. Dikwijls brengt de Heere een eenzaam klagende dichter tot het zingen van Zijn lof.
Een van de Psalmen waarin de dichter op een aangrijpende manier zijn gevoelens van eenzaamheid verwoordt is Psalm 22. David weet zich geestelijk van God verlaten. Bovendien weet hij zich ook verlaten en veracht door mensen. Wat kan een mens zich eenzaam voelen als hij meent dat anderen zich tegen hem keren of negeren. Ook de dichter van Psalm 22 gaat met zijn nood naar God. Overigens wijst deze Psalm ook heen naar Christus, Die zo eenzaam geweest is als een mens op aarde ooit eenzaam kan zijn. Daarmee zijn we ook bij Hem, Die de breuk met God geheeld heeft en kan helen.
Eenzaamheid en verlossing
Dankzij het werk van de Heere Jezus zal er op de nieuwe aarde geen eenzaamheid meer zijn. Dankzij Hem kan eenzaamheid ook in dit leven op een heerlijke manier worden weggenomen. Zijn genade is bovendien genoeg, ook voor eenzamen. Het is dankzij de Heere Jezus dat God de mens in het paradijs achternaging om de doorgesneden band te helen. Zowel de verbinding met Hem, als de band met elkaar. Om Hem kon God Zijn volk in de ballingschap opzoeken. Om Hem klonken de beloften als: Ik zal u niet begeven en Ik zal u niet verlaten!
Christus werd mens, los van God. De woorden uit Psalm 22 werden op het diepst vervuld aan het kruis, toen God daadwerkelijk Zijn Kind alleen liet. Nooit is er iemand zo eenzaam geweest als de Heere Jezus. Nooit heeft iemand zich zo eenzaam gevoeld als Hij. Het was de eenzaamheid van de hel. Die wetenschap dringt tot geloof en bekering, maar mag ook tot troost van eenzamen zijn. Hij is een Hogepriester Die kan medelijden hebben met onze zwakheden, Die in alles op dezelfde wijze als wij is verzocht, maar zonder zonde (Hebr. 4: 15). Stort voor Hem uit uw ganse hart!
De uiteindelijke oplossing voor eenzaamheid ligt dus in het werk van Christus. Niet dat alle eenzaamheid dan verdwijnt uit dit leven, zoals ook lijden en ziekte hier niet altijd verdwijnen. Wanneer iemand door het geloof aan Hem verbonden wordt, mag er wel sprake zijn van uitzicht. Er komt verbinding die nooit meer verbroken zal kunnen worden. Het werk van de Heilige Geest is en blijft hier onmisbaar.
Verbinding met elkaar
De verbinding met Christus als Hoofd zorgt ook voor een band met alle andere leden van het lichaam. Dat is zowel een gave als een opgave. Immers, als wij in het licht wandelen, zoals Hij in het licht is, hebben wij gemeenschap met elkaar (1 Joh. 1: 7a). Belangrijk voor dit ‘in het licht wandelen’ is het liefhebben van elkaar in de gemeente (1 Joh. 2). Deze liefde uit zich ook in het omzien naar eenzamen, zoals de Heere Jezus weergeeft in Mattheüs 25: 31-46.
De gemeenschap met elkaar zorgt voor verplichtingen, namelijk tot volharding in de gemeenschap (Hand. 2). Overigens niet zonder volharding in de leer van de apostelen, de gebeden en de breking van het brood. Het omzien naar elkaar in de gemeente heeft daarmee ook alles te maken met de eredienst, die het hart van de gemeenschap vormt. En dan hebben de vele leden elkaar nodig (1 Kor. 12). Concreet betekent dit dat we voor elkaar bidden en naar elkaar vragen. En dat, als we iemand missen, we dan proberen om contact te maken. Het geldt voor alle leeftijdsgroepen. Sommige mensen hebben maar één iemand nodig om zich niet eenzaam te voelen. Ben jij zo iemand voor een ander?
Overigens ligt er ook een taak voor de christelijke gemeente om om te zien naar kwetsbaren en eenzamen in de buurt. Dit kan georganiseerd worden door een kerk of verenigingsruimte open te stellen, maar kan ook ongeorganiseerd door gemeenteleden gebeuren. Toegerust in de eredienst mag de gemeente er elke keer weer op uit gaan en omzien naar medemensen.
Niet alle eenzamen komen uit hun negatieve spiraal. Soms is professionele hulp onontbeerlijk. En zelfs dat helpt niet altijd. Sommige mensen missen de vaardigheid om contacten te leggen en te onderhouden. Van de gemeente mag verwacht worden dat zij trouw is en blijft omzien naar elkaar. Soms moet men die negatieve ervaring of opmerking maar gauw vergeten, nadat die in gebed bij de Heere gebracht is.
In dit alles hebben we de Heere Jezus als Voorbeeld. Hij had en heeft oog en hart voor eenzamen als geen ander. Wat is het een wonder als de Heere ons oog en hart geeft voor Hem, Die als Lam onze ziekten op Zich heeft genomen, en ons leed heeft gedragen. Ook onze eenzaamheid. Hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongerechtigheden verbrijzeld. De straf die ons de vrede aanbrengt, was op Hem, en door Zijn striemen is er voor ons genezing gekomen (Jes. 53: 4-5). Die genezing zal straks volmaakt zijn voor allen die het Lam liefhebben.
